ARAL
İNSAN ELİYLE YARATILMIŞ BİR FACİA
Bir zamanlar 68.000 km2 yüzölçümüyle Aral Gölü Asya’nın ikinci, dünyanın dördüncü büyük gölüydü. 228 kilometre genişlik ve 420 kilometre uzunluktaki Aral, büyüklüğü nedeniyle birçok dilde “Aral Denizi” olarak adlandırılırdı. Batı Türkistan’da bulunan Aral’ın büyük bölümü Özbekistan, diğer bölümü ise Kazakistan sınırları içerisindedir. Kendisine su taşıyan Ceyhun (Amuderya) ve Seyhun (Siriderya) nehirleri ile beslenir.
Gölde dördü Aral’a ait olan toplam 22 balık türü yaşamaktaydı. Kıyılarında kurulmuş olan Aralsk ve Muynak adında iki liman kenti, geçimini tatlı su balıkçılığından sağlayan 1.500.000 nüfusu barındırıyordu. 1960’lı yıllarda elde edilebilen 45.000 ton balığın işlenmesi için 19 balık fabrikası bulunuyordu.
Sovyetler birliği döneminde 1960’larda Kazakistan ve Özbekistan’da pamuk ekiminin artırılabilmesi için yapılan hatalı projelerle Seyhun ve Ceyhun nehirlerinin suları tarım alanlarına yönlendirildi. Su kaynakları zayıflayan Aral, günden güne küçülerek toplam alanının %90’ını yitirdi.
Gölün suları kıyılarından 150 km kadar içeri çekilmiştir ve kuruyan Aral bugünlerde Kızılkum Çölü’nün bir parçası haline gelmiştir. Aral’dan geriye kalan %10’luk gölün suyu da buharlaşmanın etkisiyle tuzlandığı için gölde yaşayan birçok balık türü tükenmiştir.
NASA’nın Visiableearth sitesinde1 yayınladığı uydulardan çekilmiş görüntülerden, göldeki değişim belirgin biçimde görülebilmektedir.
El Cezire 2014 yılında bir belgesel yapmış. Açılıştaki tanıtım videosundan sonra izlenebilecek belgesel 16 kısa bölüm olarak düzenlenmiş.2
Bizim gençlik yıllarımızda, Sovyetler’in büyük kanal ve sulama projesi olarak öve öve bitirilemeyen doğa katliamını çok güzel göz önüne sermişler.
Çevreye yalnızca kısa erimli ekonomik bakışın, insanı ve doğal yaşamı dışlayışın doğurduğu sonuçları izledikçe içiniz burkulacaktır.
Ne yazık ki Türkiye de benzer doğa felaketlerine doğru hızla yol almaktadır. Kuş Cenneti olarak bilinen Manyas Gölü yok oluyor. Samsun’daki Ladik Gölü, Kahramanmaraş’taki Bağlama Gölü ve Gümüşhane’deki Çakırgöl’ün sularının gittikçe azaldığını duyuyoruz. Tuz Gölü bir foseptik çukuruna dönüştürülüyor. Coğrafyamızın zenginliklerinden sulak sazlık alanlar çeşitli gerekçelerle kurutularak iklim değişiklikleri körükleniyor. Kahramanmaraş’taki Gavur Gölü, Hatay’daki Amik Gölü, Burdur’daki Kestel Gölü, Konya’daki Hotamış ve Ereğli sazlıkları, Aksaray’daki Eşmekaya Sazlığı tamamen kurumuş veya doğru sözcükle: kurutulmuş durumda.
Uğrak yerlerini yitiren göçmen kuşların artık uğramadığı topraklar, üzerinde yaşayan diğer canlılara sunabileceklerini hızla sıfırlayacaktır!
Konya Havzası’ndaki Akşehir Gölü, Beyşehir Gölü, Afyonkarahisar’daki Eber Gölü ve Karaman’daki Meke Gölü kurumanın, çevre felaketinin ileri aşamalarına geçtiler bile. Konya Ovası’ndaki yeraltı sularının bilinçsiz ve savruk tüketilmesini önlemeden Göksu ve Kızılırmak nehirlerinin sularını ovaya yönlendirmek ekonomiye katkı sağlasa da bunun etkisi geçici olacaktır. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ile sulanması tasarlanan Harran Ovası’nın daha sulama projeleri tamamlanmadan tuzlu çorak topraklara dönüşmesi bunun kanıtıdır.
Hızla sayısı artan hidroelektrik santraller (HES) çevresel sorunları ülkenin tüm yüzeyine yaymaktadır. Son yıllarda sayıları hızla artan HES’ler suyu topraktan koparıp, borularla başka coğrafyalara taşıyarak elektrik üretmeyi amaçlıyor.
Birçok irili ufaklı akarsuyun binlerce yıldır beslediği toprakları ve yeraltını susuz bırakmanın çok büyük çevre sorunlarına yol açacağını görememek körlük değilse nedir?
Kazak atasözünde çok güzel söylenmiş: Kendinden sonra mal bırakma, dal bırak.
Bizim kuşak bocalamaktan kafasını kaldırıp beceremedi ama gençlerimizin bu bozuk gidişe son verebilmeleri umudunu besliyoruz.
Emrecan Büyüktermiyeci6 Haziran 2015
- Aral Gölü’nün Acıklı Öyküsü:
http://webapps.aljazeera.net/ajt/program/aral/index.html - NASA'nın uydudan çektiği görüntüler:
http://visibleearth.nasa.gov